Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – İstanbul, en büyük yangınların pençesinde, ahşap meskenlerden oluşan mahallelerini alevlere kurban veren bir kentti. Osmanlı devrinde yaygın olan ahşap yapılar çok süratli yandığından, kentin meşhur patlıcan yangınlarına dayanamıyordu. Üstelik böcek ve mantar popülasyonunun fazla ve iklimin bu canlıların büyümesine müsait olduğu bir pozisyonda bulunması kentin yapı stokunu olumsuz etkiliyordu. Çok daha süratli bozulan ahşap yapılar, aslında yanlışsız teknikler kullanıldığında İstanbul’un en eski bu ahşap konutu olan Amcazade Hüseyin Paşa Yalısı üzere 17. yüzyıldan günümüze ulaşabiliyor. Olası bir yangında kısa müddet içinde küle dönen bu ahşap yapılar için tahminen de ‘kazara’ yapılan keşif, Japonları inşaat teknikleri konusunda 1-0 öne geçirdi. Ahşaplar yakıldığında ateşe, böceklere ve mantarlara çok daha güçlü hale geliyordu. Yani ‘çivi çiviyi söküyordu.’ Japonların inşaat sırrını ve bu yanmış siyah tahtalarla yapılan inşaatları Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) İnşaat Mühendisliği Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ahmet Türer Milliyet.com.tr’ye anlattı.
400 YILDIR KONUT YAPILIYOR, 100 YIL DAYANIYOR
Sağlamlığı yüzyıllar sürecek ahşap yakma tekniğiyle inşa edilen yapıların tarihi, varsayımı 1603 yılına dayanıyor. Yakisugi isimli bu teknikle yapılan ve 400 yıldır ayakta olan bir yapı da bunu işaret ediyordu. Saga Toriimoto bölgesindeki yaşlı yapılar yıllara meydan okuyordu. Hiçbiri neredeyse her yıl büyük sarsıntılarla sarsılan Japonya’da yıkıma uğramamıştı. İlk günkü üzere duran tahtalarına böcekler yerleşmemiş ve mantarla küf de gözlenmemişti. Bunun en kıymetli sebebi ise yapıları yanmış ahşaplarla kaplamalarıydı. Üstelik yapılmasa da pek sorun yaşanmayacak olan bakım çalışmaları 15 yılda bir yapılırsa, yapının 100 yaşını bulması tesadüf ya da talih yapıtı değil. Fakat keşfedilmesi talih yapıtı olabilir.
Prof. Dr. Ahmet Türer, “Bu cins usullere ‘heuristic’ diyoruz. Deneme yanılma idareleri de diyebiliriz. Yani gözleme dayalı, deneyerek ve hangi denenen şeyin daha düzgün sonuç verdiğine bakılarak yapılan yollardır. Bazen bu tıp müşahedeler kazalara ya da tesadüflere da bağlıdır. Örneğin az yanmış bir ahşabın uzun mühlet bozulmadan ormanda kaldığını gören akıllı bir gözlemci, bunu denetimli olarak yapıp ahşabın dış kaidelere daha güçlü hale gelmesini sağlamış olabilir” diyor. Bu teknikte, ahşabın yüzeyinde bir karbon katmanı elde etmek için derinlemesine yakma süreci yapılıyor. Günümüzde Japonya’da klâsik konutlar için kullanılan prosedür, çağdaş ve çağdaş binaların kaplaması için de tercih edilebiliyor. Japon sediri olan sugi ile yapılan bu inşaat için öteki ağaçlar da yakılabiliyor. Yanma mühletine ulaşıldığında, yangın suyla durduruluyor. Prof. Dr. Ahmet Türer, öteki hangi ağaçların bu süreçten geçtiğini ve inşaat için kullanıldığını şöyle anlattı:
“Ahşap materyalin yüzeyini yakmadan da yapılarda kullanıyoruz. Mesela Japonya’da klâsik birtakım yapı çeşitlerinde ahşabın dış cepheye gelen kısımları denetimli olarak yakılıp, bu kısımların dış cepheye etkiyen faktörlere karşı çok daha güçlü hale gelmesi sağlanır. Aslında ahşap gereç esasen dış kaidelere karşı belli bir dayanıklılığa sahiptir. Kimi ağaçlardan elde edilen ahşaplar dış kaidelere daha da sağlam olur. Dış cephelerde kullanılacak ağaçların, dış etkenlere karşı güçlü olması kıymetlidir. Su, yağmur, böcek, mantar üzere etkenlere maruz kalan bu ağaçlar, uzun ömürlü ve estetik bir görünüm sağlamalıdır. Güneydoğu Asya’ya mahsus olan tik ağacı, yüksek yağ içeriği sayesinde suya, çürümeye ve böceklere karşı harikulâde dirençlidir. Dış yer mobilyaları, tekne güverteleri ve dış cephe kaplamaları için sıklıkla tercih edilir. Kendine mahsus kokusu ve doğal böcek kovucu özellikleriyle bilinen sedir ağacı, dış cephe kaplamaları, çatı kaplamaları ve dış yer mobilyaları için ülküdür. Afrika’ya mahsus olan iroko ağacı, tik ağacına benzeri özellikleriyle bilinir. Suya, çürümeye ve böceklere karşı sağlamdır. Dış yer döşemeleri ve dış cephe kaplamaları için kullanılır. Sert ve güçlü yapısıyla bilinen meşe ağacı, dış cephe kaplamalarında uzun ömürlü bir seçenektir. Fakat öteki ağaç çeşitlerine nazaran daha sık bakım gerektirebilir. Dayanıklılığı ve estetik görünümüyle bilinen kestane ağacı, dış cephe kaplamalarında sıklıkla tercih edilir.”
TAŞ ÇATLASIN 200 BiN LİRAYA 100 METREKARE EV
Yakisugi yoluyla yapılan yanmış ahşaplarla konut yapmak, pek çok inşaat gerecini kullanmaktan daha avantajlı. Üretim sürecinde neredeyse hiç karbondioksit açığa çıkarmayan yakisugi, çağdaş formüllerden daha ucuz ve uzun ömürlü. 100 metrekarelik yakisugi bir konuta sahip olmak için elinizde 167 bin lira olması kâfi. Ancak yapının inşasında fazla para harcanmasa da döşenmesi ve yalıtımı için harcanan para bunun neredeyse 3 katı kadar. Yani yaklaşık 600 bin lirayı gözden çıkardığınızda bir yakisugi konutunuz olabilir. Ancak bu noktada yapının sağlamlığı için dikkate alınması gereken ayrıntılar var. 1894 İstanbul Depremi’nde yaşananlardan ahşap kaçabilmişti. Yıkılan tek tük ahşap konutun ise bakımsız kalmış olduğu tespit edilmişti. Bakımsız doğal materyaller ‘doğanın’ yıpratıcı gücünden korunmamıştı. 1349 kişinin hayatını kaybettiği sarsıntıda, Atina Rasathanesi Müdürü olan D. Eginitis, İstanbul’da yaptığı müşahedeleri bir raporla Padişah II. Abdülhamid’e iletti. Eginitis’in raporunda dikkat alımlı olan nokta ise ahşap binalarla ilgiliydi.
“Depremin tesiri mahallelerin jeolojik yapılarına nazaran değişmiştir. İstanbul’da ahşap yapıların fazla olması bir avantaj olmuştur. Eski ahşap yapıların bile ayakta kalabildiği yerlerde, yeni, demirli kargir binalar yıkılmıştır. Kargir binaların çok azı ayakta kalabilmiştir. Tuğla ile yapılan binaların ahşaptan sonraki en sağlam bina olduğu görülmüştür” bilgilerini kaydeden rasathane müdüründen sonra, Osmanlı Devleti de birtakım raporlar hazırlamıştı. Osmanlı,“Çoğu meskenlerin ahşap olması kötülüklerin az olmasına hizmet etmiştir. İstanbul meskenlerinin başka yerleri üzere büsbütün kârgir olmaması memnuniyet verici bir hadisedir. Yoksa daha çok ziyanlar olacaktı. Ahşap meskenler sarsıntıya hayret verici derecede dayanmıştır. Üzücü yapılmış olan eski ahşap meskenler bile selamette kalmışken yanlarında olan âlâ yapılmış hoş ve yeni ve hatta demirlerle bağlanmış olan kârgir meskenler yıkılmıştır. Ahşap konutların zelzeleye en çok dayandıkları açıkça ortaya çıktığı halde kârgirler aksine nadiren ayakta kalmıştır” diye yazmıştı.
Prof. Dr. Ahmet Türer ahşap meskenlerin sağlamlığına ait değerli ayrıntısı ve yakisuginin kullanım alanını açıkladı. Prof. Dr. Türer, “Termo ahşap dış cephe kaplama gereci olarak ülkemizde zati kullanılıyor. Dış cephesini yakarak kullanma farklı bir görsele sahip olacağı için herkes tarafından tercih edilmeyebilir. Kaplama gereci ve yapısal eleman olarak kullanım birbirinden farklı iki husus olduğu için, yapısal yük taşıyan elemanlar yakılmamış ahşaptan ve dış cephe kaplama elamanları ısıl süreçten geçirilmiş ya da dış cephesi yakılmış elemanlardan yapılabilir. Kaplama elemanları ekseriyetle yük taşıyıcı elemanlar değildir” diye konuştu.
DIŞ KAPLAMADA DEĞİL, TEMELDE DE EHEMMİYETİ BÜYÜK
Depremi yaşayarak sağlamlığını kanıtlayan ahşap binaların, vermesi gereken bir imtihan daha vardı. Ahşabın, tabiatın acımasız süreçlerini aşması gerekiyordu. Çürüme, küflenme ve ayrışma! Bunun için de dışı yakılmış tahtaların üzerine düşen büyüktü. Zira doğal olanı tabiata karşı koruyacak olan da doğal süreçlerden etkilenmeyecek bir şeyler yapmaktan geçiyordu. Prof. Dr. Ahmet Türer’e nazaran yalnızca dış kaplamada değil temelde de yanmış tahtaların ehemmiyeti büyüktü.
“Ahşabın toprakla ve tabanla temas etmesini istemeyiz. Kimi hafif yapı uygulamalarında, temele kazılan çukur içine bir ölçü beton dökülüp ahşap dikme (kolon) bunun içine konulup, etrafı betonla doldurularak belli bir muhafaza sağlanabilir. Eğer toprakla kesinlikle temas edecekse ziftleme ya da yakma süreci yapılabilir. Lakin bunlardan daha tesirli çağdaş bir usul ‘emprenye’ ahşap kullanmaktır. Evvel bir kazan içinde vakum oluşturulup ahşabın gözeneklerindeki havanın boşalmasa sağlanır. Sonra kazan içine özel bir kimyasal eklenerek ahşabın her tarafının bu sıvıyla sarılması sağlanır. Atmosferik basınç tekrar verildiğinde boşalan gözeneklere bu sıvının işlemesi, ahşabı çok uzun yıllar nemli toprakla temaslı ortamlarda dahi müdafaaya devam eder. Böylelikle çok sağlam bir ahşap elde edilir” diyen Prof. Dr. Türer, henüz ahşaba ziyan verecek organizmaların ortaya çıkmadığı periyotta yaşanan kimi süreçlerin, günümüzün olmazsa olmaz yakıtlarından ‘petrolün’ özü olduğunu da anlattı.
DEPREM VE YANGINA DA DAYANIYOR, PETROLÜN ÖZÜ
Yakma süreci yapılmış olan ahşapların, doğal süreçlere karşı güçlü biçimde direnmesi, ahşap konutların sarsıntı tehlikesi bulunan bölgelerde ayakta kalma mümkünlüğünün daha yüksek olması ve yangın durumunda biraz daha güçlü olması, onları pek çok açıdan tercih edilebilir hale getiriyordu. Ancak ahşabın doğal süreçler olan ve böcekler, mantarlar üzere canlılarla deforme olmaya başlamasından çok evvel, onları bir odundan daha fazlası yapacak bir şeyler vardı. 1 tonu 7 bin 200 lira olan odun, tıpkı ölçüde petrole dönüştüğünde 69 bin 320 lira oluyordu. Çok uzun süren bu dönüşüm süreci ise ahşabın gücü şimdi ‘yenilmez’ olduğu periyotta ‘zamanın’ gücü karşısında kararsız kaldığında başlamıştı. Yani petrol, ahşabın böcekler ve mantarlar tarafından çürütülemediği günlerde oluşmaya başlamıştı. Prof. Dr. Ahmet Türer, inşaat tarihin çok daha eskilere dayanan fosil yakıt oluşum sürecini anlatarak kelamlarını şu biçimde noktaladı:
“İlk ağaç tipleri yaklaşık 400 milyon yıl evvel Karbonifer devirde ortaya çıktı. O devirde mantarlar ve bakteriler şimdi ağaçların güçlü lignin yapısını tesirli bir formda parçalayacak enzimleri geliştirmemişti. Bu nedenle meyyit ağaçların gövdeleri doğal olarak ayrışamıyordu ve çürüme süreci çok yavaştı. Bu süreçte ölen ağaçlar, oksijensiz bataklık ortamlarında üst üste birikmeye başladı. Bataklıklar, düşük oksijenli ortamlarıyla çürümeyi daha da yavaşlatıyordu. Vakitle bu bitkisel kalıntılar katmanlar halinde birikerek basınç ve sıcaklık altında sıkıştılar. Bu süreç, organik malzemenin kimyasal yapısını değiştirdi. Böylelikle milyonlarca yıl içinde, karbon açısından güçlü kömür yatakları ve petrol rezervleri oluştu.”