“Bir yaralı, bir asi, bir uyumsuz ve bir büyücü. Hoş iş. ” Clara Dupont-Monod, Taşların Anlattığı (S’adapter) kitabını bu cümlelerle bitiriyor. Benim de buradan başlamamın sebebi bunun birebir vakitte bir kimlik sıralaması olması.
Bu kısa roman kendini acımasız bir kıssa olarak sunsa da insan ruhunu tanımlama ve keşfetme konusunda metnin sonuna kadar okuyucuyu taşıyan kişilikleri, rolleri ve hassaslıkları bakımından güzel tanımlanmış dört ana karakterle hal alıyor. Her birinin ıstırabına ortak olup derin bağlar kurulunca, hisler, sözlerin tabirinde çok güçlü yer buluyor. Empati, gerçeklik ve samimiyet açısından dikkat alımlı hale geliyor. Okuyucuyu akışa bağlayan değerli yerlerden birisi burası.
Ormanın içindeki konut, berrak sular, taşlı yollar, çeşit çeşit taşlar, ağustos böcekleri, kiraz ağaçları, rüzgârın müziği ve pencere açıldığında içeri giren sabah. Bazen bir tablonun içindeymiş duygusu, bazen de tabloya yeni başlayan ressamın gözüyle fırçaların âhengini görmek mümkün. Buradaki ögeler, bir ortamın yani Cévennes bileşenlerinden fazla öykünün başkahramanları.
Taşların Anlattığı, Clara Dupont-Monod,çev: Bahadırhan Bozkurt,120 syf.,İletişim Yayınları,2024 Cévennes ve dağlarının sırları, tabiatının tasviri, ağaçların lisanı, bin yıllık taşların kalbine arkadaşlık eder. Zira kıssayı anlatan bu taşlardır; Ortaçağdan kalma kapısı olan, asırlar evvel Cévennes’e yerleşen büyük büyük dedeleri tarafından yapılan meskenin avlusundaki taşlar. Kapı kadar eski ve jenerasyonlar uzunluğu varlığını koruyan taşlar aile albümünün fotoğrafçısıdır. Meskendeki hayatın şahitleri onlardır ve onların gözüyle, dağların çabucak tabanındaki, sessiz lakin büyüleyici olan mezrada doğan, büyüyen kardeşlerin öyküsüne gideriz.
Ancak kardeşlerden biri özel. Zira taşlar, çocukluğunun onun varlığını sorguladığı vakitlerde bu dünyada tuttuğu bedeli anlatıyor. Ayrıyeten ister öfke ister sevgi olsun güçlü hisler yoluyla neredeyse sihirli olan güçlerini aktaracak olanlar da çocuklardır. Avlunun sesini dinleyen taşlar, son nesil ailenin his dünyalarını, yaptıkları işleri, komşularıyla olan bağlarını çocukların bakış açısı üzerinden kayda geçer.
“Oysa taşlara oyuncak muamelesi yapanlar yalnızca çocuklardır, bize isim verirler, rengârenk boyarlar, üzerimizi fotoğraflarla, yazılarla doldururlar, bize ağız, göz, çimenden saç yapıştırırlar, üst üste yığıp konut yaparlar, bizi suda sektirirler, dizip kale yaparlar ya da tren rayı. Yetişkinler bizi kullanır, çocuklar bizi öteki bir şeye dönüştürür. Bu yüzden onlara derinden bağlıyızdır.”
Hikâyenin tekillik ögelerinden biri de elbette anlatıcının seçimi. Çocuğun ailesinin yaşadığı konutun avlusundaki taşlarını bahis alması nedeniyle kolektif, aynı zamanda yer birliği ehemmiyetini koruyor. Meskenin dışında olup biten her şey fakat uzak ve imalı bir biçimde anlatılıyor. Beyin radyografisi çektirmek için kente gidildiğinde, “O noktadan itibaren izlerini kaybediyoruz, zira kentte kimsenin taşlara muhtaçlığı yoktur” der anlatıcı.
Konunun özgünlüğüne karşın orada yaşayanların hafızasında seyahate çıkma, kıssanın paradoksu. Satırlar ortasında elimizde olmadan onlara yardım etme hissinin doğması bu paradokstan. Nasıl olsa kimse taşların insanları etkileyip daha sert hale getirdiğini bilmiyor.
Doğadan uzaklaşma, olaylardan uzaklaşma, okuyucuyu çok daha fazla etkileyen bir bağ oluşturuyor. Münasebetiyle metnin bu iniş çıkışları okuma suratını dengeliyor.
Yazarın Ortaçağ’a atıfı ve romanın birinci cümlesinde lisana getirdiği mucize: “Bir gün, bir ailede uyumsuz bir çocuk dünyaya geldi ” kelamı ve sondaki büyücü adeta kutsal kitaplardaki yaratılıştan alınmış bir cümledir. Kuşların, ağaçların, otların, taşların, çiçeklerin ortasında bir hüzün topunun yarattığı ailedeki bireylerin değişimini, ruhsal acılarını ve bağlanmayı öğreniriz. Vakit bütünsel bir sahiden öte, duygusal bir kopuşla genişler. Her kopuş ise bağları sarsmakla kalmaz yer yer birebir avluda birleştirir.
Roman, her biri ailenin bir çocuğunu anlatan üç kısımdan oluşur. Bu üç karakterin anlatımlarında ise “uyumsuz” durmaktadır. Karakterlerin isimleri yok. Birinci şahıs olarak kardeşlerine karşı hislerini, oburlarının onları nasıl gördüğünü, engellilikle nasıl yaşadıklarını anlatıyorlar. Bir çocuğun engelliliğine, duruma “adapte olmak” (kitabın özgün adı) zorunda kalan kardeşlerin yaklaşma biçimleri üzerinden anlatım yürüyor. Evvel en büyüğü, sonra en küçüğü ve en küçüğü, farklı çocuktan sonra en son gelen.
Her şey doğduğunda hoş bir bebek olan lakin üç aylıkken annesinin, yüzünün önünde hareket ettirdiği portakal testiyle görmediğinin anlaşılmasıyla başlıyor. Çocuk ismi verilen, ağır engelli (kitapta uyumsuz deniliyor), olağan olan her şeyi bozan bir çocuğun doğumundan başlayarak bu ailenin ve bilhassa de çocukların neler yaşadığına gidiyoruz. Bu anlatımda kardeşlerin hepsi birebir yolu izlemez. Ne yazık ki birinci ikisi çocukluğun hoş masumiyetini çok erken kaybedecektir. Doğuşçu ve güçlü olan en büyük, “uyumsuz”a bağlanırken, kız kardeş ise çocukluğunu yaşayamama ve kendine olan ilgisizliğin nedeni olarak görür. En küçüğü ise ona karşı çıkacak ve bu onların her ikisine ahenk sağlama yolu olacaktır. Sonradan gelen, olanı biteni “uyumsuz”un yerine konulma biçimiyle kıymetlendirir ve ailenin içinde bulunduğu durumun âdeta ruhsal çerçevesini çizer. Bağlanma, muhafaza, tanıma ve manaya olarak görünen üç farklı ruhsal yörünge etrafında döndürür taşlar.
Çocuğun sorumluluğunu üstlenen, fevkalâde nazik ve ihtimamlı bir halde onunla ilgilenen en büyük olandır. Küçük kardeşinin duyduğunu, kokuları algıladığını birinci fark eden odur ve ayağa kalkamayan bu çocuğun etrafını genişletmek için elinden geleni yapar. İçsel kırılmalar yaşar, bağlanır. Uyumsuz olanla tüm algısal yaklaşımlarla irtibat kurmasına imkan tanıyan bir lisan geliştirir. Dağların eteğindeki anneannenin diktiği çam ağaçlarının gücüne inanır. “Orada refuge, yani sığınağın etimolojisi gizliydi, ‘fugere’ kaçmak demekti.” O sığınmanın etimolojisine dayandı.
Kız kardeş ise büsbütün zıt bir duyguya sahiptir. Kardeşine karşı asi ve reddedici bir tavır içindedir. Kardeşleri ortasındaki yerini bulmaya çalışır lakin tekrar de ahenk sağlamak zorundadır. Büyükannesiyle olan bağı sayesinde mümkün olacak olağanlaşmayı okuruz. Bir de “uyumsuz”un peşinden gelen erkek kardeş var. İradesi güçlü, canlı ve hayat doludur fakat aile içindeki rolü onun için pek açık değildir. Annesi ve babası neden diğer bir çocuk istiyordu? Kendini çok sorgular ve herkesi şad etme muhtaçlığı hisseder.
Sonuncu, o daha doğmadan ölen çocuğu tanımamasına karşın, geçmişteki yaraların büyüklüğünü görür ve bu görünmez yoldaşın içi boş varlığını hisseder. Aile tarihinin sonlarında zincirin sonuna varmaktan bıkan, bir diğerinin yerini almanın suçluluğuna kapılandır. Hem kırık hem de umut doludur ve bu ahenk sağlamanın yoludur.
Büyük kardeş için sevgi ve derin bağlılık olan, kız kardeşte isyana dönüşür. Hatalı ve sevgisizliğin nedenini uyumsuz kardeşe yükler. Bir aileyi toparlama vazifesi edinir. En küçüğü ise tanımadığı engelli kardeşi üzere olmamak için gözlerini kapatmayı hiç düşünmediğine inanır.
Ancak o umuttur, yine doğuşu, şifayı, teselliyi içinde taşıyandır. Ölenin gölgesiyle doğmuştur ve onunla yaşamak zorundadır. Hissedeceği öfke bile yapıcıdır artık. Zira “uyumsuz”la temas halinde olan her biri, kendi formülüyle, uyumsuz olmadıklarını lakin bu nedenle ona ahenk sağladıklarını gösterir. Bu durum aslında onların hudutlarını zorlayarak kendini tanımalarına yol açacaktır. Daha sıradan kaidelerde bu kadar ağır bir biçimde gerçekleşmezdi olanlar.
Tüm bunlar bize gösteriyor ki zorluklar insanı yine biçimlendirir aslında. Uyumsuz bir şahsa ahenk sağlamak zorunda kalındığında aslında gerçek uyumsuz hangisidir? Clara Dupont-Monod bize farklılıklar olmadan tertip içinde süren bir hayatın bir anda nasıl altüst olduğunu anlatıyor ve bunu gerçekleştiren gücü ise hareket dahi edemeyen bir bebeğe atfediyor, taşlar üzere… Güçsüzün gücünü okuyoruz aslında. Bize bu büyük ruhları gösterdikleri için taşlara teşekkürler.